Üç tarafı denizlerle çevrili bir ülkede yaşadığımız için az çok denizler hakkında bilgimiz var. Pekala hiç düşündünüz mü milyonlarca yıldır orada duran kocaman su kütleleri nasıl oluştu? Gelin hususun temeline inelim ve denizler nasıl oluşur sorusu üzerinden deniz oluşumuna yakından bakarak kesinlikle bilmemiz gereken kıymetli özellikleri görelim.

Dünyamızın dörtte üçlük bir kısmı yani yarısından fazlası sudan oluşuyor. Bu suyu okyanuslarda ve denizlerde büyük kütleler halinde görüyoruz. İçinde yaşadığımız Anadolu coğrafyasının üç tarafında bile denizler var. Bir deniz kıyısında bu devasa su kütlesine bakıp hayaller kurarken bir an olsun milyonlarca yıldır orada olan bu denizin nasıl oluştuğunu ve özelliklerini hiç düşündünüz mü?

Deniz oluşumuna gelmeden evvel bazen fark ediyoruz ki pek çok kişi deniz ile okyanus ortasındaki temel farklardan bile habersiz. Bu mevzuda kimseyi suçlamak hakikat değil zira deniz olmayan yerlerin ismi bile bazen deniz olarak geçtiği için coğrafyayla yakından ilgili değilseniz farkları tam olarak anlayamayabilirsiniz. Gelin bahis hakkındaki en temel soru olan denizler nasıl oluşur sorusuna bir cevap arayalım ve bu sırada deniz oluşumu hakkındaki kıymetli özellikleri görelim.

Temelden başlayalım, deniz nedir?

Okyanuslarla direkt ilişkisi olan büyük su kütleleri deniz olarak isimlendirilir. Okyanus ilişkileri nedeniyle okyanus kolları olarak da anılırlar. Okyanusla teması olmasa bile birtakım su kütlelerine deniz denilmesinin nedeni, bir deniz kadar büyük olmalarıdır. Ekosistemin temel taşı olan ve milyarlarca mikroorganizma barındıran denizler, okyanuslarla birlikte tüm su kütlelerinin %96’sını oluşturmaktadırlar.

Denizlerin büyük bir kısmı tuzludur. Bu toz oranı yüzde 3.5 ve üzerinde olduğu vakit su kullanılamaz hale gelir. Yani deniz suyu içemeyiz ya da farklı bir maksatla kullanamayız. Tekrar de denizler kıymetlidir zira bugün bile ticari ulaşımın büyük bir kısmı deniz yoluyla sağlanmaktadır. 

Dünya evvel bir gaz ve toz bulutuydu, daha sonra yağmurlar başladı: 

Big Bang sonrası oluşan kainatta sayısız modül, patlamanın tesiriyle etrafta dönmeye başladı. Bu dönüş sırasında kimileri birbirine hayli yakındı ve çekim kuvvetleri sayesinde birleşmeye başladılar. İşte bunlardan bir tanesi de içinde yaşadığımız Dünya gezegeniydi. Gezegenimiz donmuş buzlar, silikat ve metal yapılardan oluştu.

İlk yağmurun başlaması hakkında ise farklı teoriler var. Kimi teorilere nazaran göktaşlarıyla Dünya’ya gelen buzlar Güneş ışınları sayesinde ısındı ve bildiğimiz su döngüsü oluştu. Bir öteki teoriye nazaran ise yaşanan sayısız volkanizma faaliyeti nedeniyle ısı yükseldi ve başlangıçta oluşmuş gaz katmanı olan atmosferde birikerek yağmura dönüştü. Yani her iki teoriye nazaran de zati Dünya’da buz halinde su vardı. Yağmurun yağması için tek gerekli olan bu buzun buharlaşmasıydı. Sonrası aslında arka arda geldi.

Gelelim asıl probleme, denizler nasıl oluşur?

Denizlerin günümüzden milyonlarca yıl evvel oluştuğu kestirim ediliyor. Yer kabuğu granit ve bazalt kayalardan meydana gelir. Suyun olmadığı bölgedeki yani yeryüzündeki kayalar granittir. Deniz tabanı ise bazaltlardan oluşur. Zira granit yüksektir ve üstte kalır. Bazalt ise ağırdır ve aşağıda kalır. 

Aralarındaki kütlesel fark nedeniyle bu iki kaya ortasındaki fark yer çekiminin ve dış etkenlerin tesiriyle giderek açıldı. Su döngüsü sonucunda yağan yağmur suları zaman içinde daha aşağıda bulunan bazalt çukurlarında birikti. Biriken su bazalt tabanı soğuttuğu için buharlaşma olmadı. Milyonlarca yıllık süreçte biriken su o kadar arttı ki ortaya bugün deniz dediğimiz su kütleleri çıktı. İşte denizler bu biçimde oluştu.

Granit ve bazalt günlük hayatımızın bir kesimi: 

Granit ve bazalt yani yeryüzünü oluşturan kayaçlar sadece tabanda duran kendi halinde unsurlar değiller, birebir vakitte insan medeniyetinin kurulmasındaki en değerli hususlardır. Zira Göbeklitepe ve gibisi birinci insan yerleşimlerine baktığımız vakit yapılan pek çok gereçte granit ve bazalt kullanıldığını görürüz.

Granit ve bazalt kayaçları bazen yerin çok altında, bazen de ulaşabileceğimiz noktalarda olabilir. Volkanik faaliyetler sırasında etrafa bu unsurlar çokça yayılmıştır. Günümüzde bazalt ve granitin en yaygın kullanıldığı alan inşaat dalıdır. Bilhassa bazalt son derece güçlü bir kayaç olduğu için sıklıkla tercih edilir. Hatta granit, vakitle evimizdeki mutfakların tezgahında bile kullanılmaya başlandı. 

Biraz daha yakından tanıyalım: denizlerin özellikleri nelerdir?

Yeryüzündeki çukurlara dolan büyük tuzlu su kütlelerine deniz denmektedir. Denizler göllerden büyük, okyanuslardan küçüktürler. Deniz suyundaki tuzluluk oranı buharlaşma oranına, aldığı yağış ölçüsüne, akarsu kontaklarına ve buzullara olan yakınlığına nazaran değişiklik göstermektedir.

Denize nazaran değişiklik gösterse de deniz suyunun yüzde 78.3’ü tuzdan, yüzde 9.4’ü magnezyum klorürden, yüzde 6.4’ü magnezyum sülfattan, yüzde 3.9’u kalsiyum sülfattan, yüzde 1.7’si potasyum klorürden oluşmaktadır. 

Kızıldeniz dünyanın en tuzlu denizi, Baltık Denizi ise dünyanın en tuzsuz denizi olarak kabul edilmektedir. Denizlerin temel özelliği okyanusa olan kontakları olduğu için dünyanın farklı noktalarında pek çok farklı boyutta deniz vardır. 2.5 milyon kilometrekarelik genişliği ile Akdeniz dünyanın en büyük denizi, 11.500 kilometrekarelik genişliği ile Marmara Denizi dünyanın en küçük denizidir. 

Aynı görünseler bile aslında oldukça farklılar: çeşitlerine nazaran denizler hangileri?

Bulundukları pozisyon ve coğrafik yapılarına nazaran denizleri üçe ayırmak mümkün; kenar denizler, orta denizler ve iç denizler. Kenar denizler, ana karanın yanında yer alan denizlerdir ve okyanusla ilişkileri vardır. Birtakım büyük göller de kenar denizi olarak kabul edilirler zira okyanus kontakları olmasa da deniz olarak isimlendirilecek kadar büyüktürler.

Çevresi kıtalarla çevrili olan denizler orta denizler olarak sınıflandırılırlar. Bu cins denizler okyanusa epey dar bir kanal ile bağlanırlar. Büyük oranda karaların içinde kalan denizler iç denizler olarak isimlendirilirler. İç denizler ya bir orta denize ya da hudutlu da olsa bir okyanusa bağlıdırlar. 

Peki deniz, göl ve okyanus farkı nedir? 

Denizler ve okyanuslar ortasındaki en temel fark, denizlerin çok daha küçük olmasıdır. Çoğu vakit okyanuslar, denizlere nazaran çok daha derindir. Derinlikle ilgili bir durum da kıta sahanlığında karşımıza çıkar. Denizlerin kıta sahanlığı yani 200 metre derinliğe kadar uzanan karadan taşınan kayaçlarla kaplı az eğimli alanı çok daha geniştir. Okyanuslardaki sıcaklık daha yüksek, dalgalar daha uzun ve zelzele tesirleri çok daha kuvvetlidir. 

Denizlerin okyanuslardan küçük olması üzere göller de denizlerden küçüktür. Büyük olanları deniz olarak isimlendirilse bile okyanus ilişkisi olmadığı için göller deniz değildir. Deniz suyu tuzluyken göl suyu sodalı ya da tatlı olur. Bu nedenle göllerde tatlı su canlıları yaşamaktadır. Tekrar tıpkı nedenle tuzlu deniz suyunun kaldırma kuvveti çok daha fazladır. Kaldırma kuvveti, nakliyatı etkileyen en kıymetli faktördür. 

Bağlı oldukları okyanuslara nazaran dünyadaki denizler:

  • Büyük Okyanus:
    • Şili Denizi
    • Alaska Körfezi
    • Bering Denizi
    • Arafura Denizi
    • Banda Denizi
    • Bohol Denizi
    • Cortez Denizi
    • Japon Denizi
    • Ceram Denizi
    • Cava Denizi
    • Celebes Denizi
    • Doğu Çin Denizi
    • Sulu Deniz
    • Filipin Denizi
    • Flores Denizi
    • Coral Denizi
    • Güney Çin Denizi
    • Timor Denizi
    • Sarı Deniz
    • Maluku Denizi
    • Tayland Denizi
  • Hint Okyanusu:
    • Kızıldeniz
    • Timor Denizi
    • Aden Körfezi
    • Basra Körfezi
    • Umman Denizi
    • Umman Körfezi
    • Andaman Denizi
    • Bengal Denizi
  • Atlas Okyanusu:
    • Karayip Denizi
    • Kuzey Denizi
    • Baltık Deniz
    • Fundy Körfezi
    • İrlanda Denizi
    • Akdeniz
    • Adriyatik Denizi
    • Ege Denizi
    • Trakya Denizi
    • Girit Denizi
    • Karadeniz
    • Marmara Denizi
    • Alboran Denizi
    • Katalan Denizi
    • Girne Körfezi
    • Azak Denizi
    • Finlandiya Körfezi
    • Baffin Körfezi
    • Kelt Denizi
    • Meksika Körfezi
    • Sargasso Denizi
  • Arktik Okyanusu:
    • Grönland Denizi
    • Beyazdeniz
    • Çukçi Denizi
    • Hudson Körfezi
    • Doğu Sibirya Denizi
    • Amundsen Denizi
    • Barents Denizi
    • Kara Denizi
    • Norveç Denizi
    • Laptev Denizi
    • Lincoln Denizi

Okyanuslara olan irtibatları sayesinde öteki büyük su kütlelerinden ayrılan denizler nasıl oluşur sorusunu yanıtlayarak denizlerin oluşumu hakkında bilmeniz gereken özelliklerden bahsettik. Nerede, hangi boyutta olurlarsa olsun denizler dünyamız için son derece değerlidirler ve bu nedenle her daim korunmayı hak ederler. Mevzu hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz. 

What is your reaction?

0
Excited
0
Happy
0
In Love
0
Not Sure
0
Silly

Cevap bırakın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir